لوسمی چیست؟ علائم اولیه، انواع و روشهای تشخیص
لوسمی
لوسمی چیست؟ علائم اولیه، انواع و روشهای تشخیص
لوسمی یا سرطان خون یکی از پیچیدهترین سرطانهاست که از مغز استخوان—کارخانهی تولید سلولهای خونی—شروع میشود و میتواند کل بدن را درگیر کند. این بیماری زمانی رخ میدهد که گروهی از سلولهای خونی بهصورت کنترلنشده رشد میکنند و جای سلولهای سالم را میگیرند؛ درست مثل زمانی که علفهای هرز، باغی را از نظم و کارایی میاندازند.
شناخت زودهنگام لوسمی اهمیت حیاتی دارد، زیرا بسیاری از علائم اولیه آن بسیار مبهماند و بهسادگی با سرماخوردگی، کمخونی یا حتی خستگی روزمره اشتباه گرفته میشوند. در این مقاله، نگاهی کامل و دقیق به ماهیت لوسمی، نشانههای اولیه، انواع اصلی و روشهای تشخیص میاندازیم تا تصویری شفاف و قابل اعتماد در اختیار مخاطبان قرار گیرد.
لوسمی چیست و چگونه ایجاد میشود؟
لوسمی نوعی سرطان است که از مغز استخوان آغاز میشود؛ جایی که سلولهای بنیادی، سه نوع سلول مهم را تولید میکنند:
گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتها.
در لوسمی، یکی از انواع سلولهای سفید دچار جهش میشود و شروع به تکثیر بیرویه میکند. این سلولهای معیوب علاوه بر اینکه کارکرد درستی ندارند، جای سلولهای سالم را نیز اشغال میکنند؛ در نتیجه مشکلاتی مانند کاهش گلبولهای قرمز (کمخونی)، کاهش پلاکتها (بروز خونریزیها) و ضعف سیستم ایمنی رخ میدهد.
این اختلال بیشتر به اختلالات ژنتیکی در سطح سلول مربوط است نه چیزی که فرد از والدین به ارث ببرد.
چه کسانی بیشتر در خطر لوسمی هستند؟
گرچه لوسمی ممکن است در هر سنی رخ دهد، برخی عوامل خطر احتمال آن را افزایش میدهند:
• قرار گرفتن در معرض پرتوهای زیاد
• سابقه شیمیدرمانی
• تماس طولانیمدت با بنزن و مواد شیمیایی صنعتی
• اختلالات ژنتیکی خاص مانند سندرم داون
• ضعف سیستم ایمنی
البته در بسیاری از بیماران، هیچ عامل خطری پیدا نمیشود و بیماری کاملاً بیهشدار ظاهر میشود.
علائم اولیه لوسمی؛ نشانههایی که معمولاً اشتباه گرفته میشوند
علائم لوسمی بیصدا، تدریجی و بسیار شبیه بیماریهای روزمرهاند. همین موضوع باعث میشود بسیاری از افراد دیر متوجه شوند. بررسی دقیق هر علامت میتواند در تشخیص زودهنگام بسیار مؤثر باشد.
1. خستگی مزمن و ضعف غیرعادی
وقتی مغز استخوان نتواند گلبول قرمز کافی تولید کند، بدن دچار کمخونی میشود.
این کمخونی خود را با خستگیِ دائمی، بیحالی، سنگینی بدن و کاهش توان تحمل فعالیت نشان میدهد.
بسیاری از افراد این حالت را با استرس یا بیخوابی اشتباه میگیرند.
2. تبهای مکرر یا عفونتهایی که طولانی میشوند
بدن بهجای گلبول سفید سالم، سلولهای غیرطبیعی میسازد؛ بنابراین سیستم ایمنی ضعیف میشود.
نتیجه؟ عفونتهای پشت سر هم و تبهایی که دلیل مشخصی ندارند.
گاهی این تبها خفیفاند و فقط احساس لرز یا گرمای ناگهانی ایجاد میکنند.
3. خونریزی یا کبودی سریع
کاهش پلاکتها باعث میشود:
• با کوچکترین ضربه کبودی ایجاد شود
• خوندماغهای بیدلیل رخ دهد
• خونریزی لثهها هنگام مسواک شایع شود
• قاعدگیها شدیدتر از معمول شوند
این علامت یکی از مهمترین نشانههای هشداردهنده است.
4. درد استخوان و مفاصل
تجمع سلولهای سرطانی در مغز استخوان باعث فشار و درد عمیق میشود.
افراد احساس میکنند درد از داخل استخوان میآید؛ نه از عضله یا مفصل.
5. کاهش وزن بیدلیل
بدن برای مقابله با رشد سلولهای سرطانی انرژی زیادی مصرف میکند.
در نتیجه اشتها کم میشود و وزن بهسرعت کاهش مییابد.
6. تعریق شبانه
برخی بیماران شبها از شدت تعریق مجبور به تعویض لباس و رختخواب میشوند.
این علامت معمولاً با یائسگی یا اضطراب اشتباه گرفته میشود.
7. تورم غدد لنفاوی
غدد لنفاوی گردن، زیربغل یا کشاله ران ممکن است بدون درد بزرگ شوند.
این تورم با سرماخوردگی شباهت دارد، اما به این زودیها کوچک نمیشود.
8. تنگینفس
کمخونی شدید میتواند در فعالیتهای معمول مانند راه رفتن، احساس تنگینفس ایجاد کند.
انواع لوسمی؛ چهار دسته اصلی
لوسمیها بر اساس سرعت پیشرفت (حاد یا مزمن) و نوع سلول درگیر (میلوئید یا لنفوئید) دستهبندی میشوند.
1. لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL)
پیشرفت سریع؛ بیشتر در کودکان اما در بزرگسالان نیز دیده میشود.
2. لوسمی حاد میلوئیدی (AML)
یکی از شایعترین انواع در بزرگسالان؛ نیازمند درمان فوری.
3. لوسمی مزمن لنفوئیدی (CLL)
پیشرفت آهسته؛ علائم ممکن است سالها خفیف باشند.
4. لوسمی مزمن میلوئیدی (CML)
اغلب در میانسالی دیده میشود و با درمانهای هدفمند نتایج خوبی دارد.
لوسمی چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص لوسمی نیازمند چند مرحله بررسی آزمایشگاهی و تصویربرداری است. پزشکان برای رسیدن به نتیجه قطعی از ترکیب چند روش استفاده میکنند.
آزمایش خون کامل (CBC)
اولین قدم.
در لوسمی معمولاً تعداد گلبولهای سفید بسیار بالا، گلبولهای قرمز پایین و پلاکتها کم هستند.
آزمایش اسمیر خون محیطی
نوع و شکل سلولها زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا سلولهای غیرطبیعی مشخص شوند.
نمونهبرداری از مغز استخوان
استاندارد طلایی تشخیص لوسمی است.
از استخوان لگن نمونه گرفته میشود تا ماهیت سلولهای سرطانی مشخص گردد.
آزمایشهای ژنتیک و مولکولی
جهشهایی مانند BCR-ABL در CML یا FLT3 در AML مشخص میشود.
این آزمایشها در نوع درمان بسیار مؤثرند.
تصویربرداری
CT، سونوگرافی یا MRI برای بررسی بزرگی طحال، غدد لنفاوی یا عفونتها انجام میشود.
آیا لوسمی قابل درمان است؟
درمان لوسمی به نوع و شدت آن بستگی دارد؛ اما بسیاری از بیماران با درمان مناسب میتوانند سالها زندگی فعال داشته باشند. روشهای درمانی شامل:
• شیمیدرمانی
• درمان هدفمند (داروهایی که جهشهای خاص را هدف قرار میدهند)
• ایمونوتراپی
• پیوند مغز استخوان
• رادیوتراپی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر این موارد بیش از چند هفته ادامه داشته باشد، مراجعه ضروری است:
• خستگی غیرمعمول
• کبودیهای سریع و بیدلیل
• تبهای مکرر
• کاهش وزن ناگهانی
• درد استخوان
• تورم غدد لنفاوی
تشخیص زودهنگام میتواند مسیر درمان را کاملاً تغییر دهد.
سخن پایانی
لوسمی بیماری خاموشی است که بهدلیل علائم مبهمش دیر تشخیص داده میشود. آگاهی از نشانههای اولیه، شناخت انواع بیماری و اهمیت آزمایش خون میتواند نقش بزرگی در پیشگیری از پیشرفت آن داشته باشد.
لوسمی چیست؟ علائم اولیه، انواع و روشهای تشخیص
