دکتر فرهاد صدرالدینی در تهران

ارتودنسی چیست
تصحیح روابط فک و دندان و جفت و ردیف کردن دندان های نامنظم، ارتودنسی نامیده می شود. با انجام ارتودنسی مشکلات مربوط به نظم، ترتیب و قرارگیری دندان ها در فک برطرف شده و فرد می تواند با کیفیت بهتری غذا بخورد و از زیبایی بیشتری هنگام صحبت کردن و… لبخند زدن برخوردار باشد.

۱) ارتودنسی طول عمر دندان ها را افزایش می دهد؟

مرتب کردن دندان ها موجب قرار گرفتن آنها در موقعیت مطلوب داخل فک می شود که نتیجه آن پخش متوازن نیرو در تمام جهات و کاهش فشار روی ریشه دندان ها است. از طرف دیگر منظم شدن دندان ها به تمیز کردن آنها نیز کمک خواهد کرد.

۲) ارتودنسی موجب برطرف کردن مشکلات گوارشی هم می شود؟

در حالت عادی هر دندان بالا با دو دندان پایین در تماس است. چنانچه در بیماری این وضعیت دندان وجود نداشته باشد غذا به خوبی آسیاب نشده و هضم غذا و در نتیجه گوارش آن با مشکل روبه رو می شود. درمان ارتودنسی، باعث ایجاد تماس های مناسب و در نتیجه افزایش تاثیر جویدن خواهد شد.

۳) ارتودنسی باعث درمان مشکلات عضلانی هم می شود؟

افرادی که بیشتر فعالیت خود را با دست راست انجام می دهند عضلات قوی تر با حجم بزرگ تر نسبت به دست چپ دارند اما چون دست ها زیر لباس قرار می گیرند تاثیر زیاد و قابل توجهی در بیننده به وجود نمی آورند. حال اگر شخصی به دلایل مختلف مانند عادت کردن یا کوچک بودن فک و… با دندان های یک طرف غذا بخورد، به مرور زمان عضلات یک طرف از طرف دیگر بزرگ تر و صورت وی نامتقارن می شود و چون در برخوردهای اجتماعی صورت اولین قسمتی است که مورد توجه قرار می گیرد، باید حتما نسبت به رفع این مشکل اقدام کرد. البته مشکلات عضلانی زیادی در سیستم جونده شناخته شده اند که با روش های ارتودنسی قابل درمان هستند.

۴) سن مناسب ارتودنسی، چه سنی است؟

درمان ارتودنسی را می توان از اواخر ۳ سالگی تا زمانی که دندان ها وجود دارند، انجام داد. در سنین پایین و دوره دندان های شیری معمولا برای رفع عادات مضر مانند مکیدن انگشت یا پستانک از دستگاه های ساده ارتودنسی استفاده می شود. پس از آن از حدود ۶ سالگی یعنی زمانی که اولین دندان دائمی (دندان آسیا) رویش پیدا کرد. تغییرات اسکلتال در محدوده سنی خاصی امکان پذیر است و معمولا ارتودنتیست پس از حذف عامل به وجودآورنده نسبت به تغییرات ابعاد فکی در جهت های مختلف اقدام می کند. تا حدود سنین ۱۲ تا ۱۵ سالگی می توان تغییرات اسکلتال و عضلانی مانند بزرگ کردن فک را در بیماران انجام داد. بهترین سن درمان ارتودنسی با دستگاه ثابت، حدود ۱۲ سالگی است. پس از ۱۲ سالگی با افزایش سن بیمار درمان ها باید محافظه کارانه تر انجام شوند. معمولا پس از ۳۰ سالگی اندکی تحلیل استخوان در فک روی می دهد و ارتودنتیست باید نسبت به نحوه درمان، انتخاب نوع درمان و وجود محدودیت ها به بیمار اطلاعات کامل را بدهد.

۵) پلاک های متحرک و سیم ارتودنسی چه فرقی با هم دارند؟

دستگاه متحرک حین درمان توسط بیمار قابل خارج شدن و جای گذاری است اما نوع ثابت را فقط ارتودنتیست می تواند جای گذاری کند و در پایان درمان از دهان خارج کند. در دستگاه ارتودنسی ثابت اجزا به صورت نگین هایی برروی دندان چسبانده شده و ثابت می گردند. در حالی که دستگاههای متحرک ساختارهای پلاستیکی شکلی هستند که توسط خود بیمار گذاشته و برداشته می شوند.

۶) نحوه عملکرد دستگاه های ارتودنسی چگونه است؟

دستگاه های ارتودنسی با اعمال نیرو روی دندان موجب جابه جایی آنها می شوند. این نیروها در حد نیروهای بیولوژیک هستند و دندان پزشک با اطلاع کامل از میزان آنها و محاسبه با روش های خاص درمانی اقدام به اعمال آنها می کند. پس از هر جلسه درمانی درد اندکی به وجود می آید که علت آن فعال سازی دستگاه توسط دندان پزشک است. معمولا این درد ۳ تا ۵ روز به طول می انجامد و تا فعال سازی بعدی از بین می رود. برای رفع این درد می توان مسکن مصرف کرد. استفاده کوتاه مدت از داروهای ضدالتهاب هیچ گونه مغایرتی با درمان های ارتودنسی ندارد (استفاده بلند مدت از داروهای مسکن توصیه نمی شود).

۷) آیا درمان ارتودنسی نیاز به آماده سازی قبلی بیماران دارد؟

درمان صحیح ارتودنسی نیاز به نظم خاص و آماده سازی بیماران دارد. این آماده سازی شامل جرم گیری، ترمیم پوسیدگی ها، کشیدن دندان ها (در صورت نیاز) و آموزش بهداشت است. شرط اصلی درمان ارتودنسی موفق، همکاری بیمار و عمل به توصیه های دندان پزشک است. چون درمان ارتودنسی در مدت زمان نسبتا طولانی انجام می گیرد بنابراین علاقه و اشتیاق بیمار در به دست آوردن نتیجه ای خوب، تاثیرگذار است.

۸) وظیفه بیماران حین درمان ارتودنسی چیست و آیا نیاز به رژیم غذایی خاصی است؟

دستگاه های ارتودنسی حساس و آسیب پذیر هستند، پس بیماران باید در حفظ و نگهداری آنها کوشا باشند. از طرف دیگر برای جابه جایی یک دندان، ماه ها زمان لازم است. متاسفانه در صورت آسیب دیدگی دستگاه ها در برخی موارد نتیجه چند ماه زحمت در عرض چند روز یا چند هفته از بین می رود. بنابراین باید در تمام طول مدت درمان از خوردن غذاهای سخت و چسبناک مانند گز، سوهان و نظیر آن خودداری و به جای گاز زدن میوه ها آن را به تکه های کوچک تقسیم و از چنگال استفاده کرد.

۹) آیا برای تمیز کردن دندان ها حین درمان ارتودنسی دستورالعمل خاصی وجود دارد؟

معمولا پس از جای گذاری دستگاه های ارتودنسی به علت افزایش گیر غذایی، میزان باکتری و پلاک در محیط دهان افزایش می یابد و درنتیجه امکان پوسیدگی دندان ها زیاد می شود. بنابراین بیمار باید پس از هر وعده غذا دندان ها و دستگاه ها را به دقت تمیز کند. برای این کار می توان از مسواک معمولی یا مسواک مخصوص ارتودنسی که باعث سهولت در تمیز کردن دندان ها می شود، بدون ضربه زدن، استفاده کرد و بهتر است قبل از خواب از دهان شویه فلوراید دار نیز استفاده شود.

۱۰) تا چه اندازه امکان برگشت درمان های ارتودنسی وجود دارد و چه عواملی در آن دخالت دارند؟

پس از اتمام یک دوره درمانی از وسایل و دستورالعمل های خاصی برای حفظ نتیجه درمان استفاده می شود. متاسفانه برخی از بیماران پس از مشاهده نتیجه مطلوب به این دستورالعمل ها توجه کافی نمی کنند و سهل انگاری آنها باعث جابه جایی ناخواسته دندان ها می شود که میزان این جابه جایی متغیر است. در اینجا دوباره به اهمیت همکاری بیمار با دندان پزشک پی می بریم. نکته دیگر اینکه بدن انسان در برابر تغییرات ناگهانی واکنش های نامطلوبی نشان می دهد. بنابراین، بهتر است درمان های ارتودنسی به صورت آهسته و پیوسته انجام گیرند. عجله عامل شکست بسیاری از درمان های ارتودنسی است.

سن مراجعه
مشکلي که بيشتر بيماران با آن روبه‌رو هستند، مشکلات دنداني و نامرتبي دندان‌هاست. زمان مناسب براي شروع درمان ارتودنسي براي اين افراد سنين ۱۲ تا ۱۳ سالگي است چون در اين سنين دندان‌ها در حال رويش فعال هستند اما …در مورد بيماراني که مشکلات اسکلتي دارند، به عنوان مثال فک بالاي آنها جلوتر از موقعيت طبيعي است يا برعکس فک پايين‌شان عقب‌تر از موقعيت مناسب خود قرار گرفته است، بهترين زمان براي شروع درمان سال‌هاي آخر قبل از بلوغ است چون مي‌توان از بلوغ براي درمان اين ناهنجاري‌ها استفاده کرد.
بنابراين سن ۹ سالگي براي دختر خانم‌ها و سن ۱۱ سالگي‌ براي پسرها را براي اين گروه از بيماران توصيه مي‌کنيم. کودکان در اين سنين در اواخر دوره دنداني مختلط هستند، يعني دوره‌اي که هم دندان‌هاي شيري و هم دندان‌هاي دايمي در دهان قرار دارند و به علاوه سرعت رشد در کودکان در قله خود قرار دارد.
من اعتقاد دارم سن شش سالگي همزمان با رويش اولين دندان آسيا است، بهتر است کودک از سوي يک متخصص ارتودنسي معاينه شود تا تابلويي از آينده بيمار براي والدين تصوير شود، به اين ترتيب وضعيت مشکلات بيمار در آينده به والدين گوشزد مي‌شود و اگر قرار است در سن مشخصي اختلالي براي کودک به وجود آيد، پيش‌بيني شده و اقدامات پيشگيري و درماني به موقع انجام خواهد گرفت.
اين مشاوره فقط با هدف هدايت والدين انجام مي‌گيرد و لازم است درمان‌هاي ارتودنسي معدودي از اين سن آغاز ‌شود.
مدت استفاده از پلاک‌ها بستگي به مشکل و ناهنجاري بيمار دارد. اگر يک بيمار در سن مناسب، درمان ارتودنسي را آغاز کند، حدود ۱٫۵ تا ۲ سال طول مدت درمان ارتودنسي او خواهد بود.
البته به دنبال آن براي حفظ نتايج درمان، بايد براي مدت مشخصي از دستگاه‌ها (پلاک‌هاي) ارتودنسي نگهدارنده استفاده کند. استفاده از اين پلاک‌ها براي حفظ و تثبيت موقعيت جديد دندان‌ها لازم است بنابراين به صورت متداول يک درمان ارتودنسي ۲ تا ۲٫۵ سال طول مي‌کشد.
اگر عامل مسبب ناهنجاري هنوز وجود داشته باشد، زمان استفاده از پلاک‌هاي ارتودنسي نگهدارنده، طولاني‌تر مي‌شود.
اگر استفاده نشوند، ناهنجاري دنداني خيلي سريع بازمي‌گردد و دندان‌هاي رديف شده خيلي سريع به حالت اوليه خود باز مي‌گردند.

طول زمان اعمال نيرو و ارتودنسي

مطالعات موجود در زمينه استخوان بيان مي دارد كه مقادير قابل توجهي استخوان سازي به واسطه نيروي ارتودنسي حتي در مدت تداوم كوتاه تحريك مي شود متخصص ارتودنسي ( دكتر ارتودنسي ) انتظار دارد كه در پاسخ به كاربرد نيروهايي كه نداوم كمتري دارند حركت دنداني را مشاهده نمايند شاهد اين مدعا مطالعات حيواني است كه در آن حركت ارتودنسي با اعمال سيگنال هاي مكانيكي كوتاه مدت مشاهده شده است سوالي كه در اين زمينه مطرح مي باشد آن است كه تا چه مدتي تغييرات بافتي تحريك شده در طي حركت ارتودنسي دندان متعاقب برداشتن دستگاه ارتودنسي تداوم مي يابد ؟

شواهد دال بر این امر وجود ادرد که تغییرات سلولی برای دوره ای از زمان پایدار می ماند که این مساله احتمالا در پاسخ سریع تر داده شده به فعال سازی دستگاه ارتودنسی برای بار دوم متعاقب سپری شدن یک فاصله زمانی استراحت بازتاب خواهد داشت به لحاظ آنکه در اکثر دستگاه های ارتودنسی نیروها به طور آهسته مضمحل می شود درمان ارتودنسی را می توان به عنوان مجموعه ای از کاربرد های نیروی متناوب در نظر گرفت

داده هاي تجربي حاصل از مطالعات حيواني چنين پيشنهاد مي سازد كه دوباره فعال ساختن دستگاه ارتودنسي توسط متخصص ارتودنسي ( دكتر ارتودنسي ) در فواصل زماني طولاني تر سبب تحريك حركت دنداني موثرتري نسبت به دوباره فعال كردن دستگاه در فواصل زماني كوتاه مي گردد متعاقب اضمحلال نيروي دستگاه ارتودنسي مقادير قابل ملاحظه اي از تغييرات استخواني براي مدت زمان نامشخصي تداوم مي يابد تحقيقات انجام گرفته روي حركت دندان و پاسخ هاي بافتي متعاقب دوباره فعال سازي دستگاه بيانگر آن است كه در صورتي مي توان به حركت خطي دندان و به خدمت گرفتن سريع سلول ها دست يافت كه دوباره فعال سازي به نحوي زمان بندي شود كه هماهنگ و منطبق با قسمت آخر تغييرات سلولى در استخوان باشد كه به واسطه اولين فعال سازي دستگاه ارتودنسي آغاز گرديده است

از مفاهيم مرتبط با زمان چگونگي تأثير فاكتور ريتم هاي شبانه روزي در بيولوژي حركت دندان است از آنجا كه شب هنگام در طي خواب سوخت و ساز بدن كاهش مي يابد سوالي كه مطرح مي شود آن است كه آيا اين امر براي براي حركت دندان مطلوب تر بوده يا داراي مطلوبيت كمتري مي باشد در مطالعه اي به اين منظور توسط متخصص ارتودنسي ( دكتر ارتودنسي ) انجام شد نمونه ها به سه گروه تقسيم شدند در گروه اول دستگاه هاي ارتودنسي به مدت ٢١ روز به طور مداوم فعال مي شدند در گروه دوم فقط طي روز استفاده شده و فعال بودند و در گروه سوم دستگاه ارتودنسي فقط در طي شب فعال بودند نتايج حاصل از اين مطالعه حاكي از آن بود كه حركت ارتودنسي دنداني گروهي كه دستگاه ارتودنسي را در تمام مدت شبانه روز استفاده نموده بودند دو برابر گروهي بود كه از دستگاه ارتودنسي فقط در شب استفاده مي كردند متخصص ارتودنسي ( دكتر ارتودنسي ) نشان دادند در گروهي هم كه فقط روز ها از دستگاه ارتودنسي استفاده مي كردند از گروه سوم كه فقط شب ها از دستگاه ارتودنسي استفاده مي كردند نتايج بهتري گرفتند

ارزيابي هاي بافت شناسي بافت هاي اطراف دندان توسط متخصص ارتودنسي ( دكتر ارتودنسي ) نيز تأييد كننده اين مطلب بود كه در دو گروهي كه از دستگاه ارتودنسي در تمام مدت شبانه روز و در طي ساعات روز استفاده كرده بودند نسبت به گروهي كه در آنها دستگاه ارتودنسي فقط در شب به كار برده شده بود شكل گيري استخوان جديد در سمت تحت كشش بيشتر بوده و فعاليت برداشتن استخوان در سمت تحت فشار زيادتر مي باشد لذا آشكارا مشخص است كه وجود ريتم هاي شبانه روزي در سوخت و ساز و فيزيولوژي استخوان داراي اثرات معني داري روي حركت ارتودنسي دندان مي باشد