هپاتیت چیست؟ علائم، راه های انتقال و درمان
هپاتیت
هپاتیت چیست؟ علائم، راه های انتقال و درمان
کبد، بزرگترین اندام داخلی بدن، نقش حیاتی در پاکسازی سموم، متابولیسم مواد غذایی، تنظیم قند خون و تولید صفرا دارد. هرگونه التهاب یا آسیب به این اندام حساس میتواند سلامت کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از شایعترین و مهمترین بیماریهایی که کبد را درگیر میکند، هپاتیت (Hepatitis) است — واژهای که در زبان لاتین به معنای «التهاب کبد» میباشد.
اما هپاتیت تنها یک بیماری ساده یا کوتاهمدت نیست. این اختلال میتواند حاد یا مزمن باشد و در صورت عدم درمان، به نارسایی کبد، سیروز یا حتی سرطان کبد منجر شود. آگاهی از علائم، راههای انتقال و شیوههای درمان، نقش اساسی در پیشگیری و کنترل آن دارد.
در ادامه، بهصورت جامع و دقیق به بررسی انواع هپاتیت، علائم، عوامل ایجادکننده، راههای انتقال و روشهای درمان و پیشگیری میپردازیم.
هپاتیت چیست؟
هپاتیت به معنی التهاب بافت کبد است. این التهاب میتواند در اثر عفونت ویروسی، مصرف الکل، داروها، سموم، یا بیماریهای خودایمنی ایجاد شود. با توجه به عامل ایجادکننده، انواع مختلفی از هپاتیت وجود دارد که مهمترین و شایعترین آنها عبارتند از:
-
هپاتیت A (HAV)
-
هپاتیت B (HBV)
-
هپاتیت C (HCV)
-
هپاتیت D (HDV)
-
هپاتیت E (HEV)
هر یک از این ویروسها راه انتقال، شدت علائم و پیشآگهی متفاوتی دارند.
انواع هپاتیت و ویژگیهای آن
هپاتیت چیست؟ علائم، راه های انتقال و درمان
۱. هپاتیت A
ویژگیها:
هپاتیت A نوعی بیماری ویروسی حاد و کوتاهمدت است که معمولاً از طریق غذا یا آب آلوده به مدفوع فرد مبتلا منتقل میشود. این نوع هپاتیت معمولاً مزمن نمیشود و در بیشتر موارد با درمان حمایتی بهبود مییابد.
علائم شایع:
-
تب، خستگی و ضعف عمومی
-
تهوع و استفراغ
-
بیاشتهایی
-
درد در ناحیه بالای شکم
-
تیره شدن رنگ ادرار و زردی پوست و چشم
پیشگیری و درمان:
-
واکسن هپاتیت A بهترین روش پیشگیری است.
-
رعایت بهداشت فردی و شستوشوی دقیق دستها.
-
درمان خاصی ندارد و معمولاً با استراحت، تغذیه مناسب و پرهیز از الکل بهبود مییابد.
۲. هپاتیت B
ویژگیها:
هپاتیت B نوعی بیماری ویروسی جدیتر است که میتواند حاد یا مزمن باشد. ویروس HBV در بدن برخی افراد برای سالها باقی میماند و باعث آسیب مزمن کبدی و حتی سرطان کبد میشود.
راههای انتقال:
-
تماس با خون آلوده (تزریق، تیغ یا سرنگ مشترک)
-
تماس جنسی محافظتنشده
-
انتقال از مادر به جنین در دوران بارداری
-
استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند مسواک یا تیغ
علائم:
-
تب و درد بدن
-
خستگی مزمن
-
درد در سمت راست شکم
-
زردی پوست و چشمها
-
ادرار تیره و مدفوع کمرنگ
-
تهوع، بیاشتهایی و احساس سنگینی در شکم
درمان:
-
در مرحلهی حاد معمولاً درمان خاصی نیاز نیست، اما در نوع مزمن از داروهای ضدویروسی مانند تنوفوویر یا انتکاویر استفاده میشود.
-
بیماران باید تحت نظر متخصص گوارش یا کبد قرار گیرند تا از پیشرفت بیماری به سمت سیروز جلوگیری شود.
-
واکسن هپاتیت B نیز بسیار مؤثر است و در نوزادان و گروههای در معرض خطر تزریق میشود.
۳. هپاتیت C
ویژگیها:
هپاتیت C یکی از خطرناکترین انواع هپاتیت ویروسی است که بیشتر از طریق خون آلوده منتقل میشود. این ویروس اغلب بدون علامت است، اما میتواند به مرور زمان باعث التهاب مزمن، فیبروز و نارسایی کبد شود.
راههای انتقال:
-
تزریق با سرنگ مشترک
-
انتقال خون در گذشته (پیش از غربالگریها)
-
تماس با ابزار تیز آلوده در محیطهای پزشکی یا آرایشگاهی
-
انتقال از مادر به نوزاد (نادر)
علائم:
-
خستگی مداوم
-
درد مفاصل
-
ادرار تیره
-
تهوع و بیاشتهایی
-
زردی در مراحل پیشرفته
درمان:
-
امروزه درمان هپاتیت C با داروهای ضدویروسی داکلَتاسویر، سوفوسبوویر و لدیپاسویر در بیش از ۹۵٪ موارد موفقیتآمیز است.
-
رعایت رژیم غذایی سالم، ترک الکل و بررسی منظم عملکرد کبد ضروری است.
۴. هپاتیت D
ویژگیها:
این نوع فقط در افرادی دیده میشود که قبلاً به هپاتیت B مبتلا شدهاند، زیرا ویروس D برای تکثیر به ویروس B نیاز دارد.
راه انتقال:
-
تزریق یا تماس خونی با فرد آلوده به هر دو ویروس
-
تماس جنسی محافظتنشده
علائم و درمان:
علائم مشابه هپاتیت B است اما شدت بیماری بیشتر است. درمان دشوارتر بوده و معمولاً از داروهای ضدویروس یا تزریق اینترفرون آلفا استفاده میشود.
۵. هپاتیت E
ویژگیها:
هپاتیت E بیشتر از طریق آب آشامیدنی آلوده منتقل میشود و در کشورهای در حال توسعه شایعتر است. معمولاً بیماری خفیفی است اما در زنان باردار میتواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
علائم:
-
تب و تهوع
-
زردی پوست
-
درد شکمی
-
کاهش اشتها
درمان:
در بیشتر موارد خودبهخود بهبود مییابد. استراحت، مصرف مایعات و تغذیه سالم کافی است، اما در زنان باردار باید درمان تخصصی انجام شود.
سایر علل غیر ویروسی هپاتیت
علاوه بر ویروسها، عوامل دیگری هم میتوانند باعث التهاب کبد شوند:
-
هپاتیت الکلی: ناشی از مصرف زیاد الکل که به تخریب سلولهای کبدی منجر میشود.
-
هپاتیت دارویی: مصرف طولانی برخی داروها مانند پاراستامول، استاتینها یا آنتیبیوتیکها میتواند باعث التهاب کبد شود.
-
هپاتیت خودایمنی: سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای کبدی حمله میکند. درمان آن با داروهای ضدالتهاب و تنظیمکنندهی ایمنی انجام میشود.
علائم عمومی هپاتیت (در همه انواع)
-
تب خفیف یا احساس خستگی
-
بیاشتهایی و تهوع
-
تغییر رنگ ادرار (تیرهتر شدن)
-
مدفوع کمرنگ
-
زردی پوست و چشمها
-
احساس درد یا فشار در ناحیهی راست شکم
-
خارش پوست در برخی بیماران
درمانهای حمایتی و خانگی
در کنار درمانهای دارویی، رعایت برخی نکات میتواند به بهبود عملکرد کبد کمک کند:
-
پرهیز از مصرف الکل، قهوه زیاد و غذاهای چرب
-
نوشیدن آب فراوان برای کمک به دفع سموم
-
مصرف سبزیجات تازه، مرکبات و غذاهای سرشار از آنتیاکسیدان
-
استراحت کافی و پرهیز از فعالیتهای شدید
-
مصرف مکملهای مخصوص کبد (با نظر پزشک) مانند سیلیمارین (خار مریم)
پیشگیری از هپاتیت
-
تزریق واکسن هپاتیت A و B
-
استفاده از وسایل شخصی جداگانه مانند تیغ، ناخنگیر و مسواک
-
برقراری روابط جنسی ایمن و محافظتشده
-
اجتناب از تزریق با سرنگ یا سوزن مشترک
-
شستوشوی دقیق دستها و رعایت بهداشت غذایی
-
اطمینان از استریل بودن وسایل پزشکی و آرایشی
جمعبندی
هپاتیت، صرفنظر از نوع آن، یک بیماری ساده یا گذرا نیست؛ بلکه میتواند در سکوت، سلامت کبد را از بین ببرد. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش خون، رعایت اصول بهداشتی، واکسیناسیون و پیروی از درمانهای پزشکی، کلید اصلی پیشگیری از عوارض جدی این بیماری است.
در نهایت باید دانست که کبد اندامی خاموش است — درد ندارد، اما وقتی آسیب ببیند، کل بدن فریاد میزند. توجه به علائم اولیه، تغذیه سالم و مراجعه به پزشک در مراحل ابتدایی میتواند تفاوت میان یک درمان ساده و یک بیماری مادامالعمر را رقم بزند.
