سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

 

 

بیماری سل، تهدیدی قدیمی اما همچنان فعال

سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

سل یا Tuberculosis (TB) یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های عفونی شناخته‌شده در جهان است که با وجود پیشرفت‌های علمی و دارویی، هنوز هم در بسیاری از کشورها یکی از علل مهم مرگ‌ومیر محسوب می‌شود.
عامل ایجادکننده این بیماری، باکتری‌ای به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis) است که معمولاً ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما می‌تواند به سایر اندام‌ها از جمله استخوان‌ها، کلیه‌ها و مغز نیز سرایت کند.

سل از جمله بیماری‌هایی است که قابل درمان و پیشگیری است، اما در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند خطرناک و کشنده باشد.

عامل بیماری سل چیست؟

باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، میکروبی مقاوم است که می‌تواند در محیط‌های خشک برای مدت طولانی زنده بماند. این باکتری از طریق هوای آلوده به قطرات تنفسی افراد مبتلا منتشر می‌شود و به همین دلیل، سل یکی از بیماری‌های واگیردار تنفسی محسوب می‌شود.

پس از ورود باکتری به بدن، سیستم ایمنی تلاش می‌کند آن را مهار کند. در برخی موارد، باکتری در بدن «غیرفعال» باقی می‌ماند که به آن سل نهفته (Latent TB) گفته می‌شود؛ اما اگر سیستم ایمنی ضعیف شود، باکتری فعال شده و فرد دچار سل فعال (Active TB) می‌گردد.

سل چگونه منتقل می‌شود؟

مهم‌ترین راه انتقال سل، تماس تنفسی با فرد مبتلا به سل فعال ریوی است.
هنگامی که فرد مبتلا سرفه، عطسه یا حتی صحبت می‌کند، ذرات ریز آلوده به باکتری در هوا پخش می‌شود و افراد دیگر با تنفس آن‌ها آلوده می‌شوند.

راه‌های شایع انتقال سل:

• استنشاق هوای آلوده در فضاهای بسته یا شلوغ

• تماس نزدیک و طولانی‌مدت با فرد مبتلا (در خانواده یا محیط کار)

• زندگی در محیط‌هایی با تهویه ضعیف و رطوبت بالا

نکته مهم:
سل از طریق بوسیدن، دست دادن، استفاده از وسایل مشترک یا مواد غذایی منتقل نمی‌شود. تنها استنشاق مستقیم هوای آلوده خطر انتقال دارد.

 

علائم و نشانه‌های بیماری سل

سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

علائم سل ممکن است به‌تدریج و در طول چند هفته تا چند ماه ظاهر شوند. در مراحل اولیه ممکن است شبیه سرماخوردگی یا عفونت‌های تنفسی ساده باشند، اما با پیشرفت بیماری شدت می‌یابند.

علائم سل ریوی (رایج‌ترین نوع سل):

• سرفه‌ی مداوم بیش از ۳ هفته

• وجود خون یا خلط در سرفه‌ها

• درد قفسه سینه هنگام تنفس یا سرفه

• تب خفیف و طولانی‌مدت

• کاهش وزن بدون دلیل

• تعریق شبانه زیاد

• خستگی و بی‌حالی مداوم

• بی‌اشتهایی

علائم سل خارج‌ریوی (در سایر اندام‌ها):

• ورم غدد لنفاوی (به‌ویژه در گردن)

• درد استخوان یا مفصل

• التهاب کلیه یا خون در ادرار

• سردرد و علائم عصبی در صورت درگیری مغز (مننژیت سلی)

انواع سل

سل را بر اساس محل درگیری به چند نوع تقسیم می‌کنند:

1. سل ریوی: شایع‌ترین نوع؛ ریه‌ها را درگیر می‌کند و از طریق هوا منتقل می‌شود.

2. سل استخوانی: با درد مزمن در مفاصل یا ستون فقرات همراه است.

3. سل غدد لنفاوی: باعث تورم و التهاب در ناحیه گردن یا زیر بغل می‌شود.

4. سل کلیوی: می‌تواند با خون در ادرار یا درد پهلو همراه باشد.

5. سل مغزی (مننژیت سلی): نوع نادر ولی بسیار خطرناک که مغز و پرده‌های مننژ را درگیر می‌کند.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سل هستند؟

سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

برخی گروه‌ها به دلیل شرایط خاص بدنی یا محیطی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل قرار دارند:

• افراد مبتلا به HIV یا بیماری‌های تضعیف‌کننده ایمنی

• سالمندان

• افرادی که تغذیه نامناسب دارند یا دچار کمبود وزن هستند

• بیماران دیابتی

• زندانیان یا ساکنان پناهگاه‌ها و مناطق شلوغ

• کارکنان مراکز درمانی

• افراد سیگاری یا کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند

 

 

روش‌های تشخیص بیماری سل

تشخیص زودهنگام سل بسیار اهمیت دارد، زیرا هم به درمان مؤثرتر کمک می‌کند و هم از گسترش بیماری جلوگیری می‌کند.
مهم‌ترین روش‌های تشخیص عبارتند از:

1. آزمایش خلط (Sputum test): برای شناسایی باکتری سل در خلط تنفسی.

2. عکس قفسه سینه (X-ray): بررسی ضایعات ریوی ناشی از سل.

3. آزمایش پوستی مانتو (Mantoux test): تزریق مقدار کمی آنتی‌ژن سل در پوست برای بررسی واکنش ایمنی بدن.

4. آزمایش خون (IGRA): برای تشخیص عفونت سل نهفته.

5. نمونه‌برداری (Biopsy): در موارد سل خارج‌ریوی، از بافت آسیب‌دیده نمونه‌برداری می‌شود.

 

درمان بیماری سل

سل یک بیماری قابل درمان است، اما درمان آن نیاز به نظم، صبر و پیگیری دقیق دارویی دارد.
درمان معمولاً بین ۶ تا ۹ ماه طول می‌کشد و شامل مصرف ترکیبی از چند آنتی‌بیوتیک است تا از مقاومت دارویی باکتری جلوگیری شود.

داروهای اصلی ضد سل (درمان استاندارد):

• ایزونیازید (Isoniazid)

• ریفامپیسین (Rifampicin)

• اتامبوتول (Ethambutol)

• پیرازینامید (Pyrazinamide)

درمان باید دقیقاً طبق دستور پزشک و بدون قطع خودسرانه ادامه یابد. قطع زودهنگام دارو باعث بازگشت بیماری و بروز سل مقاوم به دارو (MDR-TB) می‌شود که درمان آن بسیار دشوارتر است.

راه‌های پیشگیری از سل

پیشگیری از سل به‌ویژه در جوامعی با شیوع بالا اهمیت بسیاری دارد. رعایت چند اقدام ساده می‌تواند خطر انتقال و ابتلا را تا حد زیادی کاهش دهد.

اقدامات فردی

• واکسیناسیون با واکسن BCG در نوزادان (در بسیاری از کشورها اجباری است).

• تقویت سیستم ایمنی با تغذیه سالم، خواب کافی و ورزش منظم.

• اجتناب از تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل فعال.

• پوشاندن دهان هنگام سرفه یا عطسه.

اقدامات اجتماعی و بهداشتی

• تهویه مناسب در خانه‌ها، مدارس و محل کار.

• شناسایی و درمان زودهنگام بیماران مبتلا.

• آموزش عمومی درباره علائم و راه‌های انتقال.

• مراقبت از بیماران HIV مثبت برای پیشگیری از فعال شدن سل نهفته.

 

 

عوارض ناشی از درمان نکردن سل

در صورت عدم درمان به‌موقع، سل می‌تواند باعث آسیب‌های جدی و گاه جبران‌ناپذیر شود:

• تخریب دائم بافت ریه و نارسایی تنفسی

• گسترش عفونت به سایر اندام‌ها (سل منتشر)

• کاهش شدید وزن و ضعف عمومی بدن

• مرگ در موارد پیشرفته و مقاوم به دارو

 

سخن پایانی

سل با وجود قدمت طولانی، همچنان یکی از چالش‌های مهم سلامت جهانی به شمار می‌رود. این بیماری در عین خطرناک بودن، کاملاً قابل درمان و قابل پیشگیری است. تشخیص زودهنگام، رعایت دقیق درمان دارویی و ارتقای آگاهی عمومی سه عامل کلیدی در کنترل شیوع سل محسوب می‌شوند.
با رعایت اصول بهداشتی، واکسیناسیون، تهویه مناسب محیط‌های بسته و مراجعه منظم به پزشک در صورت بروز علائم، می‌توان از گسترش این بیماری جلوگیری کرد. مبارزه با سل نیازمند همکاری همه‌جانبه‌ی جامعه، نظام سلامت و آگاهی فردی است تا این بیماری در آینده به‌طور کامل ریشه‌کن شود.

سل چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ علائم، درمان و راه‌های پیشگیری

مطلب قبلی

علائم کمبود ویتامین دی؛ نشانه ها و راه های جبران آن

مطلب بعدی

بهترین درمان جوش صورت برای پوست چرب در خانه